متولدین دی

۱. روایت تاریخی و نگاره

این نگاره لحظه‌ای از تسخیر بهمن‌دژ را نشان می‌دهد؛ دژی جادویی و دیوان‌نشین که در شاهنامه، به فرمان کی‌کاووس باید گشوده شود، اما تنها کی‌خسرو – فرزند سیاوش – با یاری ایزدان و خرد خویش از پس آن برمی‌آید.

در تصویر، کی‌خسرو در پیش‌زمینه با جامهٔ سرخ سلطنتی ایستاده است. پشت سر او پهلوانان ایران، و در مقابلش دیوی صورتی‌فام در حال تسلیم شدن دیده می‌شود. دیوارهای دژ با کاشی‌کاری لاجوردی و طلا تزئین شده‌اند و درون عمارت، آجرهای زرد و طرح‌های هندسی نشان از شکوه معماری صفوی دارند. چهرهٔ دیوانِ نگهبان از روزنه‌ها بیرون آمده است — نمادی از «تاریکیِ مغلوبِ روشنایی».

این اثر به دورهٔ شاهنامهٔ شاه‌طهماسبی (تبریز، حدود ۱۵۲۵–۱۵۳۵ میلادی) تعلق دارد و نسخهٔ اصلی آن در موزهٔ دیوید کالکشن کپنهاگ نگهداری می‌شود (Inv. 31/1988). رنگ‌ها با ترکیب مرکب، طلا، لاجورد و نقره بر روی کاغذ اجرا شده‌اند و درخشندگی طلا در کاشی‌ها و انعکاس نقره در شمشیر و زره‌ها فضایی از شکوه، قانون و انضباط بصری ایجاد کرده‌اند.

۲. جایگاه در کالکشن دوازده‌ماهه شاهنامهٔ زیبوکو

شمش نقرهٔ دی‌ماه با روایت فتح بهمن‌دژ، نمادِ پیروزی خرد و قانون بر آشوب است. دی‌ماه فصلِ «قدرت در سکوت» است — همان‌گونه که نقره درخشش خود را در آرامی نشان می‌دهد.

۳. فلسفه‌ی ماه دی

دی برابر با برج جدی (Capricorn) است؛ نمادِ نظم، اقتدار، صبر و ثبات. متولدان دی استوار و هدفمندند و آرام ولی پیوسته پیش می‌روند. کی‌خسرو تجسم همین ویژگی‌هاست: پادشاهی که با خرد حکومت می‌کند و در برابر وسوسهٔ قدرت، راه عدالت را برمی‌گزیند.

۴. ارتباط نقره با ماه دی

نقره، فلزِ انضباط و انعکاس است؛ ساکت، سرد و در عین حال درخشان. در فلسفهٔ عناصر، دی با خاک و قانون پیوند دارد و نقره انعکاسِ همین پایداری در جهان مادی است. در شمش نقرهٔ دی زیبوکو، درخشش فلز یادآور قانون طبیعت و دوام ارزش‌هاست.

۵. معنا در جهان زیبوکو

شمش دی، روایتِ فتحی بی‌هیاهو و نمادِ پیروزیِ آرام اما مطمئن است. طلا در کاشی‌ها می‌درخشد، نقره در زره‌ها بازتاب می‌یابد و قانونِ تعادل به زیباترین شکل دیده می‌شود.

زیبوکو، دژ ناممکن را به نقره فتح می‌کند. چون هر ارزش حقیقی، از نظم و خرد زاده می‌شود.

۶. مشخصات فنی

• وزن: ۳۱٫۱ گرم (۱ oz)
• عیار: ۹۹۹٫۹ نقره خالص
• طرح: تسخیر بهمن‌دژ
• شخصیت محوری: کی‌خسرو
• دوره تاریخی الهام: صفوی، تبریز (شاهنامهٔ شاه‌طهماسبی، ۱۵۲۵–۱۵۳۵ م)
• محل نگهداری نسخهٔ اصلی: موزهٔ دیوید کالکشن، کپنهاگ (Inv. 31/1988)
• مواد در نسخهٔ موزه‌ای: رنگ پوشان، مرکب، طلا و نقره بر کاغذ
• عنصر نمادین: خاک و قانون
• نماد زودیاک: ♑ Capricorn – جدی
• محور فلسفی: نظم، اقتدار، پیروزی خردمندانه